مسجد حضرت آیت الله شفیعی اهواز

حضرت آیت‌الله سید علی شفیعی در ادامه تفسیر سوره‌های جزء پایانی قرآن کریم به بیان تفسیر سوره ماعون پرداخت و گفت: به سوره ماعون سوره «أرأیت»، «أرأیت الذی یکذب بالدین» و سوره «تکذیب» هم گفته می‌شود. این سوره مبارکه به جز عبارت «بسم‌الله الرحمن الرحیم» دارای ۷ آیه، ۲۵ کلمه و ۱۲۵ حرف است.

مکی یا مدنی بودن سوره ماعون 

وی با بیان اینکه سوره ماعون سوره صدوهفتم قرآن است و در ترتیب نزول، سوره هفدهم است، افزود: درباره مکی یا مدنی بودن این سوره بحث شده است. با توجه به اینکه گفته شده سوره ماعون، هفدهمین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) است، می‌توان گفت این سوره مکی است؛ اما ذیل سوره گفته‌اند شأن نزول این سوره رد بر منافقان است، طبعاً منافقان در مدینه بودند و اگر آیاتی درباره آنها نازل شده باشد، باید در مدینه باشد.

حضرت آیت‌الله شفیعی ادامه داد: برخی گفته‌اند از آیه اول تا چهارم این سوره مکی است و ادامه آن مدنیه است. لازم است بدانید، اینکه گفته می‌شود سوره‌ای مکیه و یا مدنیه است، به این معنا نیست که کل سوره مکیه یا مدنیه باشد بلکه ملاک اول سوره است، اگر آیه یا آیات نخست سوره مکیه باشد، بالای آن می‌نویسند:«مکیه» ولو اینکه آیات پایانی آن مدنیه باشند و اگر سوره‌ای آیات نخست آن مدنیه باشد، بالای آن می‌نویسند «مدنیه» هر چند تعدادی از آیات آن مکی باشد. اینها ظرافت‌هایی است که علاقه‌مندان به تفسیر قرآن باید آنها را بدانند.

مؤلف کتاب بیان و تبیان در علوم قرآن اظهار کرد: بنابراین این امکان وجود دارد که تعدادی از آیات این سوره مکیه باشد و مدتها بعد ادامه این سوره بر پیامبر(ص) نازل شده و به دستور ایشان به این سوره اضافه شده باشد. بنابراین سوره ماعون به اعتبار ۴ آیه نخست آن مکیه است و این بهترین رأی در خصوص این سوره است. 

درس‌های سوره ماعون

وی با بیان اینکه سوره مبارکه ماعون چند درس بسیار مهم به ما می‌دهد که تا به امروز و تا قیام قیامت اعتبار دارد، خاطرنشان کرد: این موضوعات؛ تکذیب روز قیامت است، حالت کسانی است که یتیمان را از خود می‌رانند و به آنها کمک نمی‌کنند، افرادی که دیگران را به اطعام مساکین ترغیب نمی‌کنند، درس دیگر این سوره حالت منافقان در نماز و بی‌اعتنایی آنها به نماز است. یکی از موضوعات دیگر این سوره هم مربوط به آنهایی است که با ریا و ظاهرسازی نماز می‌خوانند و یکی دیگر وضع کسانی است که منع ماعون می‌کنند که در ادامه درباره معنای آن سخن گفته خواهد شد که آیا منظور زکات است یا منظور کمک به نیازمندان و مردم است.

حضرت آیت‌الله شفیعی خاطرنشان کرد: این‌ها مسائلی هستند که امروز هم اعتبار دارند، امروز نیز یتیمان در جامعه وجود دارند. امروز نیز فقیر و مسکین داریم. امروز نیز کسانی را داریم که منکر قیامت هستند، کسانی را داریم که تارک‌الصلاه هستند واصلاً نماز نمی‌خوانند یا بی‌تفاوت هستند. امروز هم کسانی را داریم که منع ماعون می‌کنند و این مسائل همیشه در جامعه هستند. بنابراین سوره ماعون، سوره‌ای است که متضمن این درسهای اخلاقی و اجتماعی است که همه باید به آنها توجه داشته باشیم.

این عالم دینی با بیان اینکه این سوره سه اصل اصیل از اعتقادیات را بیان کرده است، گفت: این اصل‌ها شامل اسلام، کفر و دیگری نفاق است که به ظاهر اسلام است؛ اما در باطن کفر است و به نص قرآن مبارک منافق بودن از کفر بدتر است و عذاب آن بیشتر است. مسلمان کسی است که قیامت را معتقد باشد، با یتیم درست رفتار کند، در نماز بی‌مبالات نباشد و برادران مؤمن خود را از کمک کردن ممانعت نکند. کافر کسی است که این‌ها را منکر باشد. منافق نیز کسی است که در ظاهر به این امور اقرار کند اما در باطن به آنها معتقد نباشد. این سه اصل در این سوره برای مردم به نمایش گذاشته شده است. 

مسلمان کسی است که به این درس‌ها توجه داشته باشد

مؤلف کتاب بیان و تبیان در علوم قرآن با بیان اینکه مسلمان کسی است که به این درس‌ها توجه داشته باشد، به بیان تفسیر آیات این سوره پرداخت و اظهار کرد: بعد از آیه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» خداوند خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «أریت الذی یکذب بالذین» (آیا کسی که قیامت را تکذیب می‌کند، دیدی؟) این رؤیت، رؤیت بصری است. در شأن نزول این سوره گفته‌اند: دو نفر از مشهورترین مشرکان وقت و رؤسای کفر(ابوسفیان وعاص بن وائل) در آن زمان آزادانه شتر می‌کشتند و گوشت آن را خود و عشیره‌شان می‌خوردند اما وقتی کودک یتیمی می‌آمد، او را به شدت از خود می‌راندند. این سوره در شأن این دو نفر و هر کسی است که مثل آنها باشد، نازل شده است.

حضرت آیت‌الله شفیعی ادامه داد: کلمه «دین» در این آیه به معنای شریعت و آیین نیست؛ بلکه به معنای روز قیامت است. در ادامه می‌فرماید: «فذلک الذی یدع الیتیم» اینها که قیامت را قبول ندارند، کسانی هستند که یتیم را به شدت و خشم از خود می‌رانند. یتیم کسی است که پدر یا مادر خود را از دست داشته باشد و دست عطوفتی بر سر خود نداشته باشد. اسلام می‌فرماید برای یتیم پدری کنید و مشکلات آنها را رفع کنید و دست عطوفت بر سر آنها بکشید تا با محبت پرورش یابند.

وی با بیان اینکه رسیدگی به یتیم در قرآن بسیار مورد تأکید قرار گرفته است، افزود: در روایات و احادیث نیز بر این موضوع بسیار تأکید شده است؛ چنانکه از پیامبر(ص) نقل شده است:« َنَا وَ کَافِلُ الْیَتِیمِ کَهَاتَیْنِ فِی الْجَنَّةِ وَ أَشَارَ بِإِصْبَعَیْهِ السَّبَّابَةِ وَ الْوُسْطَی» من و کسی که یتیم را تکفل کند در بهشت مانند این دو انگشت هستیم(یعنی در کنار هم هستیم). کسی که به یتیم رسیدگی نکند، کمک به جنایت کرده است تا چه رسد به اینکه یتیم را طرد کند و از خود براند.

این عالم دینی در ادامه توضیح این آیات گفت: کسی که قیامت را تکذیب کند، کسی است که یتیم را طرد می‌کند و«لا یحضّ علی طعام المسکین» کسی است که مردم را نسبت به اطعام مساکین تشویق نمی‌کند. «مسکین» کسی است که فقر حرکت او را گرفته باشد. ما اطعام می‌کنیم اما به ثروتمندان، در حالیکه ما باید یتیم ومسکین را اطعام کنیم، کسانی که کمبود دارند. کسی که برای اطعام مسکین تبلیغ نکند و آن را ترویج نکند مثل کسی است که قیامت را تکذیب کرده باشد.