مسجد حضرت آیت الله شفیعی اهواز

حجت الاسلام سید محمد مهدی شفیعی، یکی از شعرای آئینی استان خوزستان است که سابقه حضور در مراسم شعرخوانی در حضور مقام معظم رهبری را نیز دارد.

در دوره انقلاب اسلامی ایران و به ویژه در سال های اخیر رویش های زیادی در ادبیات آیینی وجود داشته که تحسین مقام معظم رهبری را نیز در پی داشته است.

در همین راستا برآن شدیم تا در ایام میلاد امام رضا (علیه السلام) در گفتگویی با حجت الاسلام شفیعی نگاهی به جایگاه شعر رضوی در ایران داشته باشیم.

به نظر شما شعر رضوی چه ویژگی‌ و چه جایگاهی دارد؟ و در سرودن آن چه نکاتی باید رعایت شود؟

زبان شعر قالبی است که در بالاترین سطح در رساندن مطلب و تاثیر گذاری قرار دارد؛ بنابراین از نظر قالب و ساختار، شعر می تواند اثر گذار ترین کلام باشد، از این رو در نشر معارف اهل بیت (علیهم السلام) نباید از اهمیت و تاثیر گذاری  آن غفلت کرد.

استفاده از بهترین قالب بیانی در ارائه والاترین مطالب که همان معارف اهل بیت (علیهم السلام) می باشد، زیباترین اتفاق هنری را رقم خواهد زد؛ چرا که تلاقی شعر با مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و نقطه اشتراک این دو امر مهم، در حقیقت تلاقی بهترین و شیوا ترین قالب ها با بهترین و پر محتواترین مطالبی است که بشر به گوش خودش شنیده است.

شعر رضوی ترکیبی از شعر و آیین(دین) است. که هم ویژگی های شعر را دارد و هم ویژگی های آیین را، اتفاقاً شعر رضوی با توجه به اینکه به موضوعات و مباحثی والا که مرتبط با عقاید و اعتقادات مذهبی مردم است می پردازد، باید جوهره ی شعری قوی تری داشته باشد؛ از این رو باید شعر رضوی مبتنی بر درک صحیح از دین، مطالعه عمیق در تاریخ و علوم مذهبی و توجه به ارزش ها و اهداف دینی باشد و شاعر آیینی با شناخت دقیق شعر و ابزار های آن و آشنایی با میراث ادبی و فرهنگ دینی می تواند وظیفه خود را در قبال جامعه که همان روشنگری و هدایت است ادا نماید.

شعری که قرار است در آن رنگ و بوی امام معصوم (علیه السلام) و به طور خاص امام رضا (علیه السلام) باشد، حتما باید از جهت ساختار و قالب در عالی ترین ساختار قرار بگیرد، یعنی باید از نظر فنی خواص ادبیات و اساتید این هنر، آن را به عنوان شعری خوب تایید و بپذیرند.

نکته دیگر اینکه از آنجا که در ارتباط با معصوم و مدح آن است، نباید نقص زبانی در آن راه یابد؛ یعنی باید ساختار شعر را قوی و فن شعر و صناعت شعر را به خوبی در راستای معارف اهل بیت استفاده کرد.

ازطرف دیگر شاعر اهل بیت (علیهم السلام) اگر می خواهد معارف رضوی را در شعر بیان کند باید ابتدا خودش با این معارف آشنا و  عمیقا با آن ارتباط برقرار کرده باشد؛ چرا که شاعری که جانش مرتبط با امام معصوم (علیه السلام) نشده، نمی تواند جان های دیگران را متاثر از شعر خویش برای امام معصوم (علیه السلام) کند.

شاعری می تواند تاثیر گذار باشد و معارف اهل بیت را به جان مخاطب منتقل کند که اول با جان و فکرش همراه با امام معصوم (علیه السلام) شده باشد.

شعر و شعرا از نظر اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه امام رضا (علیه السلام) چه جایگاهی دارند؟

در سیره اهل بیت (علیهم السلام) توجه ویژه ای به ادبیات و شعر مشاهده می شود، این ذوات مقدسه شاعران را مکررا مورد توجه و ملاطفت خویش قرار می دادند؛ در زمان حضرت رضا (علیه السلام) نیز شعرایی که خدمت ایشان حضور می یافتند مورد اکرام ویژه حضرت قرار می گرفتند؛ از جمله شاعر عزیز و افتخار استان خوزستان، «دعبل خزایی» که در شوش مدفون هستند و داستان ملاقات ایشان با امام رضا مفصل و شنیدنی است.

غیر از ایشان هم کسانی شعر خوانی کرده اند به خصوص در بیان مظلومیت های اهل بیت (علیهم السلام) و مرثیه خوانی سید الشهدا (علیه السلام) که حضرت رضا (علیه السلام) مجلس را آماده، همراهی و تحسین می کردند و نسبت به این شعرهایی که شاعران خدمت ایشان عرضه می داشتند متأثر شده و نظرات خود را بیان می داشتند.

نمی توان به راحتی از کنار توجه اهل بیت (علیهم السلام) به مقام شعر، عبور کرد؛ چرا که امام معصوم اگر به موضوعی توجه می کند آن توجه منحصر به زمان خاصی نبوده و مربوط به ابدیت و تا انتهای تاریخ قابل تعمیم است.

امروز نیز شعرای آیینی اگر شعرشان با خلوص نیت به جوشش در می آید می توانند به خود ببالند چرا که همان توجه حضرت رضا (علیه السلام) به شعرای هم عصر خویش، به شعرای امروز نیز وجود دارد.

شعر رضوی از چه جهاتی قابل بحث و بررسی است؟

همانگونه که عرض شد شعر رضوی (یا دینی) در مرحله نخست، شعر است؛ یعنی قرار نیست آموزه ها و مفاهیم دینی را به صورت خطابه یا بیانیه ارائه دهد. پس باید مولفه های یک اثر ادبی را داشته باشد؛ به گونه ای که مفاهیم دینی در قالب عناصر اصلی شعر که شامل اندیشه، خیال، موسیقی و عاطفه می باشد به مخاطبان عرضه شود.

شعر، چون یک اثر ادبی است، تاثیر گذاری بیشتری بر مخاطب دارد، بنابراین انتقال مفاهیم و موضوعات ارزشی توسط شعر حائز اهمیت است. آنچه که باید در این زمینه مدنظر قرار گیرد، توجه به همه جنبه های شعر آیینی، در یک سطح و اندازه است. اگر قرار باشد شعری برای ائمه اطهار (علیهم السلام) سروده شود باید جنبه های حماسه، سوگ و عرفان را در یک سطح والا و اعلا در نظر گرفت، نه اینکه تنها به سوگ و مرثیه توجه کرده از سایر جنبه ها غافل ماند.

داشتن معرفت و شناخت نسبت به مفاهیم، ارزش ها، شخصیت ها و رخدادهای دینی و آیینی باعث می شود که شاعر افزون بر برقراری ارتباط صمیمانه و عاطفی با آنها که مسلماً در قوت و غنای اثر موثر خواهد بود، در حق اینگونه ادبی جفا نکند و حق مطلب را به شایستگی ادا نماید.

نکاتی که در سرودن شعر رضوی باید رعایت شود در یک کلام حفظ شأن این گونه ادبی است، پس شاعر علاوه بر تسلط بر عناصر شعری باید مفاهیم و آموزه های دینی و آیینی را نیز به نحو احسن فرا گرفته و در شعرش منعکس کند.

شاعری که بدون ارتباط صمیمانه و خالصانه با مفاهیم آئینی، فقط به صرف ارائه اثر برای جشنواره ها به شعر رضوی و آیینی روی می آورد، علاوه بر آنکه لطمه های جدی به این گونه شعری وارد می کند در تحریف و انحراف شعر آیینی دخیل بوده و آسیب های بزرگی به آن می زند.

شعر رضوی در ایران چه جایگاهی دارد؟

به برکت انقلاب اسلامی و حضرت امام و نائب بر حقشان می بینیم روز به روز شعر آئینی و بویژه شعر رضوی که مورد بحث ما است هم به صورت کمی و هم به صورت کیفی ارتقا پیدا می کند.

در دهه کرامت، نه تنها برای حضرت رضا (علیه السلام) بلکه برای حضرت معصومه (سلام الله علیه) می توان چندین دفتر شعر طراز اول گرد آورد و این مهم به برکت انقلاب و خون شهدا و همت حکومت دینی ما در نشر معارف اهل بیت (علیهم السلام) است.

البته نباید به این اکتفا کرد، باید ضمن ارج نهادن به این رشد در عرصه شعر، متوجه باشیم که ما از کوهپایه ادبیات آیینی حرکت خود را آغاز کرده و باید با ارتقا سطح علمی و ساختاری و صناعت شعر به سوی قله این حرکت را ادامه دهیم.

موضوع مهم دیگری که در این زمینه باید به ان توجه کرد این است که معارف اهل بیت (علیهم السلام) لایه لایه عمیق تر می شوند  و تمامی ندارند و ساختار شعر نیز به گونه ای نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت.

به قول صائب تبریزی «یک عمر می توان سخن از زلف یار گفت/ در بند آن مباش که مضمون نمانده است»؛ فنون شعری بسیاری وجود دارد که با بکارگیری آن می توان  روز به روز شعر دینی و رضوی را به اوج برسانند.

شعر رضوی امروز با گذشته چه تفاوت هایی دارد؟

هر مقطع زمانی، ویژگی های خاص خودش را دارد و شرایط مکانی و زمانی همیشه بر عرصه های فرهنگی و ادبی موثر بوده است؛ لذا در شرایط فعلی نیز شاعران متفاوت از گذشته به شعر آیینی می پردازند. هنر شاعر در این است که مفاهیم و موضوعات را مطابق و منطبق با شرایط جامعه و نیازهای فرهنگی مردم عصر خود ارائه دهد؛ لذا در عصر ما و به ویژه دوران بعد از انقلاب اسلامی با توجه به رویکرد دینی و آیینی مردم و مسئولان کشور و رخدادهای عظیم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، تطبیق این موارد با رخدادها و موضوعات مرتبط با شعر آیینی باعث شده است که شعر آیینی و بویژه شعر رضوی وارد عرصه های جدیدی شود، افزون بر اینکه تحول در قالب های شعری نیز ظرفیت های تازه ای را فراهم آورده است.

به عقیده شما شعر آیینی چقدر می تواند در ارتقاء شعر رضوی تأثیر گذار باشد؟

باید همزمان با سرایش شعر، به پروش و آموزش جوانان نیز همت گماشت و این میدان داری شعر آیینی که در جهان اسلام به ایران رسیده است را حفظ کرد.

علاوه براین باید اساتید شعر با تشکیل کرسی های نقد شعر زمینه بحث های فنی در این خصوص را مهیا کنند و جوانان نیز با زانو زدن و شاگردی کردن در خدمت این اساتید به ارتقاء شعر دینی کمک کنند.

چه مشکلات و آسیب‌هایی متوجه شعر رضوی و آیینی است؟

این موضوع از دو جهت قابل بررسی است؛ از یک جهت حرکت در مسیر شعر آیینی جایگاه و مقام ویژه ای را به فرد اعطا می کند و شاعر آیینی همان قدر دارای جایگاه بلند تری باشد خطر بیشتری متوجه آن است و ممکن است ناخواسته دچار خطا شده و در کلام خویش دچار پریشان گویی شود.

مسئله دیگری که می توان به آن اشاره کرد ارتباط کم با معارف اهل بیت (علیهم السلام) و متون دینی است که این مسئله می تواند سبب سرودن اشعاری شود که در شان اهل بیت نباشد هر چند که عمدی در آن به کار نرفته باشد.

با تمام این احوال،  نتیجه ای که بنده با مطالعه اشعار این دوره به آن می رسم این است که خوشبختانه در سال‌های اخیر آثار خوب زیاد شده و عملکرد نسل جدید در سرودن شعر دینی و رضوی امیدوارکننده بوده است.

اگر سروده ای در ارتباط با امام رضا (علیه السلام) دارید، بفرماید؟

با بادها آرام و نامحسوس می آید
بوی خوشی از سمت و سوی طوس می آید

هنگام تطهیر است و باید دل به دریا زد
مرداب تا آغوش اقیانوس می آید

خورشید در دست از حریمت باز می گردد
آنکه به پابوس تو با فانوس می آید

تیر و کمان از دست هر صیاد می افتد
تا بچه آهویی به سوی طوس می آید

خورشید، سر در پیرهن، از سمت «پایین پا»
هر شب سلامی می دهد، پابوس می آید

تسبیح در دست از دل «صحن عتیق» ات ماه
هر صبح با «یا نور و یا قدوس» می آید

این زاغکی که شد دخیل پنجره فولاد
نقاره بردارید که طاووس می آید

دل کندن از دامان تو سخت است و زائر، باز
از شهر تو با اشک و با افسوس می آید...

منبع:خبرگزاری حوزه